بر اساس آمار انجمن جهانی فولاد (World Steel Association)، تولید فولاد خام ایران از مرز 15 میلیون تن در نیمه نخست سال جاری عبور کرده است؛ رکوردی که در شرایط فشار تحریم‌ها، محدودیت‌های انرژی و کمبود تجهیزات، دستاوردی چشمگیر به‌حساب می‌آید؛ اما در پشت این آمار امیدوارکننده، چالش‌هایی پنهان است که می‌تواند آینده این صنعت استراتژیک را تعیین کند.
نقش فولاد در اقتصاد غیرنفتی ایران
فولاد نه‌تنها یک صنعت تولیدی، بلکه یک منبع مهم درآمد ارزی و اشتغال‌زایی در ایران است. در شرایطی که درآمدهای نفتی ایران محدود شده، فولاد و مشتقات آن حدود 15 درصد از کل صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهد. به گزارش وزارت صمت، در سال گذشته صادرات فولاد و محصولات مرتبط پس از پتروشیمی، در جایگاه دوم صنایع درآمدزای غیرنفتی قرار داشته است. از سوی دیگر، بیش از 350 هزار نفر به‌طور مستقیم در واحدهای فولادسازی، نورد و خدمات وابسته مشغول به کارند. همین نقش اشتغال‌زایی باعث شده فولاد، یکی از صنایع کلیدی در توازن اقتصادی و امنیت شغلی کشور محسوب شود. با توجه به هدف‌گذاری دولت مبنی بر افزایش صادرات غیرنفتی تا سال 1405، فولاد ایران نقشی حیاتی در تحقق این هدف دارد؛ به‌ویژه اگر موانع بانکی و انرژی مرتفع شوند.
جایگاه ایران در نقشه جهانی فولاد
ایران با ظرفیت تولید سالانه بیش از 30 میلیون تن فولاد خام، هم‌اکنون در رتبه دهم تولیدکنندگان بزرگ جهان قرار دارد. شرکت‌هایی چون فولاد مبارکه اصفهان، ذوب‌آهن اصفهان، فولاد خوزستان، فولاد هرمزگان و فولاد کاوه جنوب کیش بیشترین سهم را در این رکورد دارند. رشد 6 تا 8 درصدی تولید فولاد ایران در سال 1404 در حالی رقم خورده که میانگین جهانی رشد تولید تنها 2 درصد بوده است؛ نشانه‌ای از توان بالقوه بالای این صنعت در مقایسه با بسیاری از کشورهای منطقه است.
تولید انواع مقاطع فولادی ایران در نیمه نخست سال 1404
بر اساس آمار انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، در شش‌ماهه نخست سال جاری میزان تولید هر دسته از محصولات فولادی به شرح زیر است:
این جدول نشان می‌دهد که بخش مقاطع طویل، همچنان سهم اصلی را در بازار داخلی دارد؛ در حالی که رشد ورق فولادی عمدتاً ناشی از افزایش تولید در فولاد مبارکه و هرمزگان بوده است. افزایش تولید فولاد خام به‌ویژه در قالب بیلت و اسلب صادراتی، نشان‌دهنده تمرکز کشور بر توسعه ظرفیت صادراتی و حضور در بازارهای منطقه‌ای است.
تناقض رشد تولید و کاهش عرضه داخلی در برخی مقاطع سنگین
با وجود افزایش قابل توجه تولید فولاد خام و مقاطع طویل در نیمه نخست سال، بازار داخلی در ماه‌های اخیر با کمبود عرضه برخی محصولات سنگین مانند تیرآهن 18 تا 30 مواجه بوده است. این پدیده در ظاهر متناقض به نظر می‌رسد، اما ریشه در چند عامل دارد:
- افزایش صادرات بیلت و اسلب به‌دلیل نرخ بالاتر ارز و سود بیشتر در بازارهای خارجی، باعث کاهش مواد اولیه در خطوط نورد داخلی شده است.
- تمرکز واحدهای نورد بر تولید مقاطع سبک و میلگرد ساختمانی که تقاضای مستمرتری دارد، موجب کاهش تولید تیرآهن‌های سنگین شده است.
- محدودیت انرژی و قطعی برق تابستانی نیز بسیاری از خطوط نورد سنگین را موقتاً از مدار خارج کرده است، چرا که این خطوط نسبت به خطوط سبک‌تر مصرف برق بسیار بالاتری دارند.
- از سوی دیگر، افزایش هزینه حمل و مشکلات در زنجیره تأمین شمش سنگین از کارخانه‌های مادر (مانند ذوب‌آهن اصفهان) به واحدهای نورد منطقه‌ای، عرضه داخلی را محدودتر کرده است.
- فعالیت واسطه‌ها و دلالان فولادی که با خرید عمده از بورس کالا و عرضه محدود در بازار آزاد باعث ایجاد کمبود مصنوعی می‌شوند، نیز یکی از دلایل اصلی افزایش قیمت مقاطع سنگین است.
- علاوه بر این، عرضه‌های انحصاری و سیاست‌های غیررقابتی برخی تولیدکنندگان بزرگ باعث شده بازار تیرآهن و مقاطع سنگین از شفافیت لازم برخوردار نباشد.
در نتیجه، علی‌رغم رشد کلی تولید فولاد کشور، بازار داخلی در برخی مقاطع خاص دچار کمبود عرضه و افزایش قیمت مقطعی شده است. موضوعی که تعادل بازار آهن را در کوتاه‌مدت تحت تأثیر قرار داده و نقش سیاست‌های صادراتی و تنظیم‌گری دولت را بیش از پیش برجسته می‌کند.
مسیر دشوار رشد؛ از کمبود انرژی تا فرسودگی تجهیزات
تولید فولاد در ایران، بیش از هر زمان دیگری به توازن انرژی و زیرساخت‌ها وابسته است. در ماه‌های گرم سال، خاموشی‌های گسترده و محدودیت تخصیص برق باعث کاهش ظرفیت تولید در بسیاری از واحدهای فولادسازی شده است. در زمستان نیز، کاهش فشار گاز صنایع باعث توقف یا افت تولید خطوط احیا مستقیم می‌شود.
به گفته کارشناسان، بخش بزرگی از ظرفیت تولید فولاد کشور در تابستان‌ها به دلیل محدودیت برق از مدار خارج می‌شود و این رقم در زمستان به علت قطع گاز صنایع بیشتر هم می‌شود. در کنار این مسئله، فرسودگی تجهیزات، نبود سرمایه‌گذاری خارجی و محدودیت در واردات فناوری‌های نوین ذوب و نورد مانع به‌روزرسانی پایدار صنعت شده است.
تحریم‌ها و چالش صادرات فولاد ایران
تحریم‌های بانکی و محدودیت مبادلات مالی بین‌المللی باعث شده صادرات فولاد ایران عمدتاً از مسیر کشورهای واسطه مانند عمان، امارات و ترکیه انجام شود. در نتیجه، هزینه‌های مالی و حمل‌ونقل افزایش یافته و ایران مجبور است محصولات خود را با تخفیف‌های 10 تا 15 درصدی در بازار جهانی عرضه کند.
بحران آب؛ چالش خاموش صنعت فولاد
صنعت فولاد یکی از صنایع پرمصرف در حوزه آب است. کارخانه‌هایی مانند فولاد مبارکه و ذوب‌آهن اصفهان سالانه میلیون‌ها مترمکعب آب مصرف می‌کنند. در سال‌های اخیر با تشدید بحران آب در مناطق مرکزی، بسیاری از این صنایع به استفاده از پساب شهری و آب بازیافتی روی آورده‌اند. اگرچه این اقدام موقتاً مانع توقف تولید شده، اما در بلندمدت بدون سیاست آبی پایدار، رشد ظرفیت تولید فولاد کشور محدود خواهد شد.
پتانسیل صادراتی فولاد ایران
ایران با برخورداری از ذخایر عظیم سنگ‌آهن، انرژی ارزان و موقعیت جغرافیایی مناسب، پتانسیل تبدیل‌شدن به اصلی‌ترین مرکز صادرات فولاد خاورمیانه را دارد.
بازارهای اصلی صادراتی ایران در حال حاضر شامل:
- عراق و افغانستان (برای مقاطع طویل)
- عمان، قطر و ترکیه (برای بیلت و اسلب)
اگر موانع بانکی و لجستیکی برطرف شود، ایران توان صادرات بیش از 20 میلیون تن فولاد در سال را دارد؛ ظرفیتی که می‌تواند بخش بزرگی از کسری ارزی کشور را جبران کند.
آینده صنعت فولاد ایران؛ فرصت‌ها و تهدیدها
در صورت اصلاح زیرساخت انرژی، توسعه فناوری و دسترسی به سرمایه‌گذاری خارجی، صنعت فولاد ایران می‌تواند تا سال 1410 به تولید 45 میلیون تن فولاد خام برسد؛ اما در صورت تداوم بحران برق، گاز و آب، احتمال افت تولید تا 20 درصد نیز وجود دارد. به‌ویژه در شرایط بازگشت تحریم‌ها، تداوم فرسودگی خطوط و کاهش سرمایه‌گذاری می‌تواند توان صادراتی کشور را تهدید کند.
آینده صنعت فولاد ایران
عبور از مرز 15 میلیون تن تولید فولاد در نیمه نخست سال، نشانه‌ای از استقامت صنعت فولاد ایران است. با این حال، برای تداوم این روند، رفع موانع انرژی، نوسازی تجهیزات و بازگشایی مسیرهای بانکی ضروری است. اگر این الزامات تحقق یابد، فولاد می‌تواند قلب تپنده اقتصاد غیرنفتی ایران باقی بماند و نقش خود را در رشد پایدار ملی تثبیت کند.
منبع: https://www.fooladiranian.com/
0 دیدگاه